Geçen yıl Arles fotoğraf festivalinin 50. yılı Arles’da kutlamış güzel vakit geçirmiştik. Aşağıda geçen seneki festivaldeki izlenimlerimizi bulacaksınız, bu yıl Arles fotoğraf festivali yazı hastanede geçirdi.

Dile kolay 50 yıl. Bizim fotoğraf festivalimizin bir kaç yıl içinde dar boğaza girdiğini düşündükçe insan 50 yıl süregelen bir fotoğraf festivaline şapka çıkartıyor. Ama her yer sıcak, sıcak, sıcak; her yer fotoğraf. Fotoğraf sıcak duygular saçıyorlar ama sıcaktan eğrilmiyor dimdik ayakta duruyorlar. Hepsinin söyleyecek sözleri var.  Sivrisinekler bizi yemeğe çalışıyorlar ama fotoğraf aşkından sesimizi çıkartmıyoruz. Provence bölgesinin az ziyaret edilen ve savaş sonrası ekonomik sıkıntılar yaşayan bu küçük şehri nasıl dünyanın fotoğraf başkenti oluyor anlamakta güçlük çekiyoruz. Zaman zaman 35 derece altında bir sergiden çıkıp bir başka sergiye giriyoruz. Ama şikayet etmiyoruz. Ustalara fotoğraf kitabı imzalatıyor, konferans dinliyor, küratörleri ve sanatçıları rehberliğinde bir kaç sergi daha geziyor, gece Antik Tiyatroda görsel şölen yaşıyor, fotoğrafla yatıyor fotoğrafla kalkıyoruz. Bir fotoğraf severin başına gelebilecek en mutlu şey, açılış haftası boyunca burada olmak. Dünyanın en ünlü fotoğrafçıları, ustalar, fotoğraf editörleri, fotoğraf/sanat eleştirmenleri, fotoğraf küratörleri, müze yöneticileri, koleksiyonerler, profesyonel fotoğrafçılarla bir arada  olma şansı yakalanıyor. Tüm fotoğraf severler ve fotoğraf tutkunları bir araya geliyor ve fotoğrafla/fotoğraf sevgisiyle yaşıyorlar, fotoğrafı tartışıyorlar. Festivalin adı da zaten “Fotoğraf Karşılaşmaları”. Festival  2 ay boyunca sürüyor. Arles’da ve çevresinde tüm otel ve pansiyonlar aylar öncesinden dolmuş oluyor. Ancak 30-40 kilometre dışındaki bölgelerde kendinize yer bulabiliyorsunuz.

Bu benim 4. festivalim, en görkemlisi. Diğer gelişlerim Workhshop’lar için olmuştu. 1 Hafta boyunca ustalarla çalışma olanağı bulmuştum. İspanyanın tek devlet sanatçısı ünvanlı fotoğraf sanatçısı Alberto Alex-Garcia, Claudine Doury, Lea Crespi’den öğreneceklerimi öğrenmiştim. 2 ay boyunca her hafta 3-4 değişik hoca 10 kişilik gruplara üst düzey kurslar var. Festivalin 3 katlı bu iş için asırlık bir okulu da var. Sadece  bu stajlar için kullanılıyor. Festivalin ayrıca her yıl anlaşma yaptığı önemli ve daha az önemli 20 kadar sergi ve yönetim noktaları var. Fanton denilen nokta karargah, tüm festival buradan yönetiliyor. Demir yollarının “Mekanik” denilen eski atölyeleri çok geniş bir mekan ve festivale hizmet ediyor. Ressam atölyeleri, kiliseler, resmi binalar, Van Gogh vakfı ve Mistral en önemli mekanlardan. Bazılarında değişik salonlarda  6-7 sergi aynı anda yapılıyor.

50 yıl için açılış konuşması yapan Susan Meiselas onur konuğu. Gogh vakıf binasının üst katını Suzan Meiselas ile Eva Arnold ve Abigail Heyman’a ortak sergi açmışlar. Konu ortak olduğundan sorun olmamış. Kadın zaten bu festivalin ana temalarından. Helen Lewitt sergisi en önemli sergilerden.  Bu festivalde kadın fotoğrafçılar dışında  vintage fotoğraf, Brut fotoğraf öne çıkartılmış. Asya konuları ve fotoğrafçılarının ağırlığı hissediliyor. Brut fotoğraf sergisi etkileyici Bruno Descharme adlı bir sinema yönetmeninin yıllarca topladığı 8000 brut fotoğraf koleksiyonundan seçilmiş fotoğraflardan oluşmuş. Brut fotoğraf fotoğraf dünyasının tanımadığı, sanat çevresi dışında kalmış az saydaki marjinal ve esrarengiz kişilerin yaptıkları işlerden oluşuyor. Marjinallerin hikayelerini anlatıyor. Son yıllarda öne çıkan fotoğrafçılara baktığımızda  bu fotoğrafçıların seçtikleri konularda da geceye akanların karanlık alanların ve  marjinal yaşamların öne çıktığını fark ediyoruz. Fotoğrafları da aynı şekilde low key çalışmalar.

Vintage fotoğraflara gelince ana sergi 4 katlı Ortiz vakıf binasındaki “What’s Going On” adlı sergi. Marvin Gaye’in sergiye adını veren önemli şarkısından yola çıkan sergi hem Motown plak şirketinin yaptıklarını hem de 70 li yılların felsefesini sorgulayan bir sergiye dönüşmüş. Obama Motown için “ Motown beni şu an olduğum adam etti” demiştir. Çok önemli… Marvin Gaye, Diana Ross, Stevie Wonder, The Jackson 5, Temptation, Four Tops ve Supreme plaklarının kapaklarının fotoğraflarından yapılan kolaj bizi o yıllara alıp götürüyor. Bir kaç şarkı beynimizde çalıyor; “Dancing in the street”, “I just call you to say I Love you”, “Papa was a rolling stone”, “Reach out, I will be there”, “Please Mr Postman” bizi alıp başka yerlere götürüyor. Fotoğrafın her zaman görüntü demek olmadığını çok daha fazla şeye hizmet ettiğini bilenlerdeniz.

Villa Bankemon’ da Andy Warhol, Robert Mappletrophe ve başka fotoğrafçıların 40X50 cm’lik dev polaroidlerinin olduğunu duyuyoruz  ancak villa her türlü etkinliğe kapalı. Ancak Polariod sponsorluğunda açılan bir galeride “30 years of Poloraid Photography by Robby Müller” adlı sergiyi geziyoruz. Serginin adı “”Like sunlight coming throught the clouds”. İlk çıktığında 2 kg olan Polaroid sanırız geri geliyor. Welcome Polaroid seni Vinyl plaklar gibi karşılarız. Pamuklara sararız.

Anonim Proje adlı sergi  2,5 yıl boyunca toplanan Kodakrom dialardan yapılmış bir başka sergi, Ressamlar evinde ve etkileyici.

Martin Parr 50 yıl için 50 kitap seçmiş. İlginç bir sergi  kitap sevenleri mutlu edecek cinsten. Martin Parr’ın bizim seçeceğimiz fotoğraf kitaplarının seçmeyeceği aşikardı zaten 10 tane kitabı ancak tanıyoruz. Cahilliğimize mi vermeli yoksa fotoğraf dünyasının dipsiz kuyu olmasına mı bilemedik doğrusu.

Festival için 50 yıl boyunca her yıl bir afiş üretilmiş 1985 yılının afişini ingiliz ressam  David Hockney boyanmış.

Yıldızı parlayan fotoğrafçılardan amerikalı Stacy Krenitz “fotoğraf beni yaşama döndürdü” diye slogan koymuş ama bence pek de etkileyici bir slogan olmamış. Fotoğraf bir şekilde hepimizin hayatını etkilemiyor mu, dönüştürmüyor mu? Bendeniz KBB doktorunu bu satırları yazan bir fotoğrafçıya dönüştürmedi mi? Stacy 10 yıl boyunca ıssız ve fakir Tenesse eyaletinin Appalaches bölgesinden getirdiği çarpıcı görselleri sergilemiş. Dokümenter lezzetindeki fotoğraflarda çoğu kendisini kullanmış.

Meiselas dışında onur konuklarından biri de Mohamad Bourouissa. Festival kendisine Monoprix büyük mağazasının 2 katını ayırmış, o da kendi retrospektifi sergisi olarak çok önemli işlerini taşımış. Çoğu video instalasyon ama Paris banliyösünün marjinal kesimi işe ilgili projeleri de var. Ayrıca 60 lı yıllar da projeler yapan Jacques Wildenberg’in eserlerini de kendi sergisine alarak onu da onurlandırmış.

“Home sweet home” sergisinde 30 ingiliz fotoğraf 40 ingiliz evi iç dekorasyonu ile görseller sergilemişler. Evler burjuva evlerinden New Castle işci evlerine kadar değişik bir yelpazeyi kapsıyor.

Geliyoruz Libuse Jarcovjakova’ya. Devasa Sainte Anne kilisesinde sergisi var. Çek Nan Goldin diye anılıyor kendisi. 70 li yıllarda Prag underground yaşamından sahneleri gözlerimizin önüne başarıyla sergilemiş. Çok etkileyici bir sergi. Festivalin yıldızlarından.

Dikkatimizi çeken bir kaç sergi; Philippe Chancel’in “Datazone”u. Afganistan savaşları, Kuzey Kore diktatörü ve Fukushima’dan görseller sergileniyor.

Hatta Türk-Bulgar, Yunan-Makedon sınırlarının dikenli telleri de fotoğraflar arasında.

Diğer dikkatini çeken olay “Photobus” olayı. Genç Alman fotoğraf okulları öğrencileri aralarına başka ülkelerin öğrencilerini de alarak otobüslerinin dışını boyamışlar ve Arles’a doğru yola çıkmışlar. Otobüsü Place Major’a park edip dertlerini anlatmaya başlamışlar. Saman kağıdına bastıkları fotoğraf kitaplarını 10 euro ya satıyorlar. Bir alman öğrenci bizimle ilgileniyor ve bize kitabını ve Photobus’ü  tanıtıyor. “Bithch, I am drowning” adlı kitabını almadığımıza hayıflanıyoruz. Gençleri yüreklendirmek gerek. Ama her taraf fotoğraf kitabı dolu hangi birisini alalım ki? Aldık tabii ki. Festivalin kitabını, Fish Eye dergisinin  festival için hazırladığı kitabı hatta Arles fotoğraf festivalinin 50 yıllık serüvenini anlatan ve  kısa sürede tükenecek kitabını bile aldık. Al, al nereye kadar? Fransız komünist partisi binasının önünde devasa kitap tezgahında Merih Akoğul’un Montreal’de bir mevsim kitabını görmek bizi şaşırtmadı. Bizi şaşırtan onun hala Arles festivali tarafından davet edilmemiş olması. Türk fotoğrafçılarının dünya arenasında yerini alamaması bizi üzüyor. Zaman zaman türk fotoğrafçılarının isimlerini bazı uluslararası fotoğraf etkinlilerinde okumak, görmek yüreğimize su serpiyor. Arles’ın kıdemli türk fotoğrafçılarından Atilla Durak’ı bu sene açılış haftasında gözlerimiz aradı ve memlekete dönmek üzere gara giderken yakaladık. Neden Türk fotoğrafçılarının olmadığını şöyle izah etti. Baş vurmak , festivalde yar alabilmek için çaba sarfetmek gerek dedi. Bu Arles festivalinde türk fotoğrafçı sergisi göremedik ama Emeric Lhuisset adlı Fransız sanatçının sansürün yok ettiği medya için yarattığı gazeteyi bulduk. Sergisini gezdik taraflı politik mesajlarını aldık. Bazı gerçekleri yıllardır gerektiği gibi anlatamadığımız için hata yaptığımızın zaten farkındayız. Gazete/sergi 19 yerin gök yüzlerini ve bulutlarını gösteriyor ama altında olup bitenden haberimiz olmadığını da gözlerimizin içine sokmak ister gibi. Nereleri mi var; Sur, Silopi, Yüksekova, Şırnak, Hasankeyif, Nusaybin, Van, Trabzon, Taksim meydanı/Gezi, Demokrasi parkı/Ankara.

Festivalin sponsorlarına gelince kimler yok ki? Milli eğitim bakanlığından tutun, çeşitli devlet kurumları dışında Olympus, BMW, LUMA, Devlet demiryolları, Kering, Arte, LCI TV, Le Pointe dergisi ve Madame Figaro ve diğerleri…

Festivalle ilgili biraz rakam verelim. Başlangıçta 10 kadar sergi yapılırken 2002 de 45 e çıkıyor. Ziyaretçi sayısı 2016 da 140.000, geçen yıl 140, bu yıl en az 150.000. Ziyaretçilerin sergilere giriş sayısı 1,5 milyonu bulmuş. Yani ortalama 10 sergi geziyorlar. Bazıları benim gibi 20-25 sergi geziyor. Festivali Başkan’lar da ihmal etmiyor. Mitterand da gelmiş Macron’da. Festivale bir gelen bir daha geliyor yani alışkanlık yapıyor. Ziyaretçilerin 2/3 ü eski ziyaretçilerden oluşuyor. Resmi sergi sayısı 50 iken Voie Off diye bilinen paralel festival sergileri küçük makanlara taşıyor ve 160 sergi açıyor.

Bu yıl kadın fotoğrafçıların ön planda. Onur konukları  Susan Meiselas, Helen Lewitt, Sabine Weiss. Ödüllerin çoğu kadın fotoğrafçılara gidiyor. Dior genç fotoğrafçılar ödülünü Çinli 21 yaşındaki Gangao Lang’a variyor. 10.000 euro.  Geçen yıl ödülü Koreli Yoonkyung Jang kazanmıştı. Madame Figaro dergisi ödülünü “Les Vivants, les morts et ceux qui sont en mer” adlı projesi  ile yunan asıllı 40 yaşındaki Evangelia Kranioti alıyor. 8 tane çok önemli kadın fotoğrafçı arasından sıyrılıyor. Bu 8 fotoğrafçıdan Ouka Leele ve  Valerie Belin’in de sergilerini gezdik. Nefes kesici sergiler. Valerie Belin modellerinin yüzlerini boyayarak ve photoshop’u mükemmel kullanarak olağanüstü portreler ortaya çıkartmış. Ouka Leele ise siyah beyaz çektiği fotoğrafları boyayarak kendi imzasını atmış. Ouka dan da çok etkilendiğimi söyleyebiliriz. Festival de çok etkilenmiş olmalı ki Festival kataloğu için onun bir eserini seçmiş. Jürinin ne kadar  Evangelia’nın sergisi Chapelle Saint Martin du Mejan’da. Bize göre Festivalin incisi, lokomotif sergisi. Her fotoğraf bizi bir yerimizden yakalıyor, bir yerimizden yaralıyor. Komşu fotoğrafçı sinema eğitimi almış çok başarılı ve nefes kesici bir sergisi hazırlamış. Önümüzdeki yıllarda fotoğraf dünyasında sık sık ismini duyacağınıza iddiaya girebiliriz.

Arles Ulusal  Yüksek Fotoğraf okulunu kurmuş. Lise sorası master yapmak istemeseniz 2 yıllık bir eğitim. Öğrenciler işlerini Arles tren istasyonun karşısındaki spor salonunda sergiliyorlar. Görülesi işler var. İşler böyle yürüyor. Eğitim önemli. Festivalde bir nokta da bu konuda açılmış durumda.

Ünlü şampanya markası Roederer’in 15.000 euroluk ödülünü ise Macar Mate Bartha aldı. Kafasına torba geçirilmiş askerleri gösteren fotoğrafı ile bize bazı kötü anılar yaşattı. Aslında kafasına torba, kese kağıdı vs geçirerek çekilmiş kendini, kişiliğini gizleyen portre fotoğrafları son zamanlarda çok gözde. Festivalde de çok örneklerini gördük. Bazı fotoğraflarda ise fotoğrafın yüz kısmı yırtılarak veya silinerek kişilik dağılması anlatılmak isteniyor. Hepsi Arles festivalinde… Temmuz ve ağustos ayında açığız gelin bekleriz..

 

 

Şu korona virüs hepimize mutasyonu öğretti. En son çıkan bir haber, Covid-19’un mutasyona uğrayıp bulaşı gücünü arttırdığı yönündeydi. Dileyelim o da fake news çıksın. Bazı kelimeler özellikle son yıllarda öylesine baskın bir şekilde dilimize giriyor ki, istemeden kullanıyoruz.

Türk Dil Kurumuna göre mutasyon değişim değil, değişinim olarak dilimize girmiş. Wikipedia’ya göre ise, bir canlının genomu içindeki DNA ya da RNA diziliminde meydana gelen kalıcı değişmelerdir. Konumuz sağlık değil, burada fotoğraftaki değişimini incelemek istiyorum.

Rahmetli Ara Güler “cep telefonları fotoğrafçılığı öldürüyor” demişti.  Acaba cep telefonları fotoğrafı öldürüyor mu, yoksa değişime mi uğratıyor? Akıllı telefonun kamera özelliğini kullanabilen herkes artık fotoğraf çekiyor. Dünyadaki insanların yarısı her gün 30-40 fotoğraf çekiyor ve 3 milyarını sosyal medyada paylaşıyor. Yani fotoğraf makinesi dünyadaki insanların çoğunun elinde ve herkes birbirinin ne çektiğini görüyor, nasıl çektiğini ise bir yere kadar anlayabiliyor. Günümüzde o kadar çok fotoğraf dolaşımda ki, bırakın başkalarının fotoğraflarına bakmayı, kendi çektiğimiz fotoğraflara bile bakmıyoruz. Peki, yediğimiz yemeğin ya da gittiğimiz müzedeki tablonun fotoğrafını neden çekiyoruz? Daha sonra bakmak için mi? Hatırlamak için mi? Paylaşmak için mi? Neden? Fotoğraf makinesine hafızamızdan daha çok güvendiğimizi söyleyebilirsiniz ama fotoğraf makinesinin gözümüz gibi görmediğini de biliyoruz. Fotoğraf makinesinin duygusu yok, gözümüzün ve beynimizin yaptığı düzeltme işlemlerini de yapamıyor. Yani özetle, göz hafızası kamera hafızasından daha güçlü. Bir resim bin kelimeye bedeldir derler ama bir bellek de milyon kelimeye bedeldir. Kişi fotoğrafı çekerken etrafa gözüyle bakmaktan vazgeçip daha sonra rahat rahat bakacağını ümit ediyor ama başarılı olamıyor. Çünkü, fotoğraf cep telefonunun hafızasında veya hard disklerde unutulup gidiyor, bir gün aklına düşüp aramaya başlayana dek… Belki de o fotoğraflar hiç bakılmadığı için ölüp gitmiş de, haberimiz bile olmamış. İnsanın aklına neden çektik o zaman sorusu geliyor. Amacımız veya isteğimiz fotoğrafları çekip, daha sonra bakmak değil miydi? Bence günümüzün asıl sorunu, hiç bir şeye yetişemediğimizdir. Zamanımız fırtına hızıyla uçup gidiyor ve bunu yavaşlatmak maalesef mümkün değil. Belki de bu ürkütücü duygu daha sonra bakmak üzere bizi deklanşöre basmaya zorluyor kim bilir? Belki de sorulması gereken esas soru bu…

Günümüzde yeni çıkan bazı çağdaş Sosyo-Psikolojik rahatsızlıkların işaretleri belki de bunlardır. Bazı psikologlar fotoğraf çekme bozukluğundan bahsediyorlar. Buna bir örnek vermek gerekirse, Connecticut’taki Fairfield Üniversitesi’nden psikolog Linda Henkel, Psychological Science dergisinde yayınladığı bir araştırmada, önemli bir müzede önemli bir tablonun karşısında, kişilerin bilinçsizce,  anı kaçırdıklarının farkına varmayarak cep telefonlarını çıkarıp fotoğraf çektiklerini saptamış. Louvre Müzesinin gezme süresinin rehberli olarak en az 2,5 saat olduğunu biliyoruz. Müzedeki eserlerin hepsine 10 saniye bakmaya kalksak hiç çıkmadan 4 gün gezmemiz gerekir. Ziyaretçiler Mona Lisa’yı görmek için kuyrukta en az yarım saat bekliyorlar ve eserin önünde 5 saniye kalabilirken bol bol selfie çekmeyi tercih ediyorlar. Araştırmacı psikologlar, fotoğraf çekenlere ve çekmeyenlere baktıkları objelerle ilgili sorular sorduklarında fotoğraf çekmeyenlerden çok daha doğru cevaplar almışlar. Henkel, fotoğraf çekenlerdeki dikkat kusuruna “fotoğraf çekme bozukluğu etkisi” demiş. Belki de buradan, her şeyin değiştiğini, bazı fotoğraf tarzlarının ve/veya fotoğrafçıların modasının geçmiş olduğunun anlamını çıkartabiliriz.

Bütün bunlara rağmen ben, fotoğrafın bir sanat olarak öleceğini düşünmüyorum. Hatta zanaat olarak da öleceğini düşünmüyorum, Çünkü düğün, reklam, moda ve benzeri bir çok alanda fotoğrafçılık her zaman değerli olacaktır. Özgünlük, yüksek kalite ve yetenek her zaman kazanır, her zaman değerlidir. Diğer taraftan şöyle de söylemek mümkün: “İyi bir DSLR kamera her zaman bir cep telefonu kamerasından üstündür. Ancak beklenmedik bir anda, olağanüstü bir fotoğraf çekme şansını yakaladığınızda, en iyi kamera o anda yanınızda olan kameradır. Yani cebinizden süratle ve dikkat çekmeden çıkartarak o güzel fotoğrafı çekebildiğiniz kameradır.”

Fotoğraf konusunda teknolojik ilerlemeye karşı çıkmak tarih boyunca hata olarak görülmüştür. Çünkü fotoğraf teknolojidir ve dünya teknoloji sayesinde ilerler, yaşam kolaylaşır, demokratikleşebilir. Dünyada bugün  geçtiğimiz dönemlere göre çok daha başarılı fotoğrafçılar var ve çok daha fazla sayıdalar, bundan şüphe etmeye hiç gerek yok. Sadece fotoğraf teknolojisinin yardımı değil bu. Fotoğraf okullarının varlığı, bilgiye ve görüntüye kolay erişim de hiç kuşkusuz buna olumlu katkıda bulunuyor. Sanatınızı yaratırken kullandığınız makine de gittikçe önemini yitirmekte, fotoğrafı sanat kaygısıyla çekiyorsanız tabi. Profesyonel fotoğrafçıların ise hala gelişmiş teknolojide, pahalı kameralara ihtiyaçlarının olduğu çok açık ama sanat fotoğrafçıları istedikleri kamerayla sanatlarını yapmaya devam edebilirler bence…

Günümüzde yaptığımız fotoğrafçılık ile eskiden yaptığımız fotoğrafçılığı karşılaştırarak vakit kaybetmenin bir anlamı olmadığını da düşünüyorum. Nostaljiyi artık bırakmak gerekir. Eskiden karanlık oda şöyle güzeldi, film takmak şu kadar heyecan vericiydi vs gibi duygu ve yaklaşımlar gerçekleri değiştirmiyor. Fotoğrafta belki çok şey değişti ama fotoğraf ölmedi, ölmüyor, ölmeyecek de. Can da çekişmiyor! Sadece mutasyona uğruyor, biraz da tembelleşiyor diyebiliriz belki ama hepsi budur!

Hepinize bol ışıklı fotoğraf anları diliyorum.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Trash and Art

We put in trash 251 million tons of garbage per year only  in US.

Artists are interested to trash for social reasons.

Marcel Duchamp, Robert Rauschenberg, Vik Munz, Damien Hirst and Tracey Emin, Joseph Cornell and Joseph Beuys are who interested to the trash.

I think we can transform the trash objects to beauty and render them useful.  We can alos Reuse trash and  old materials to make them a second life.

Trash art  is the realization that we as a society do create many amount of waste, but we can also do something about it.

The trash art works can reflect the consumerism and excess around us and that can change the world aorun us and make us concient.

The works of trash art could  reflect the consumerism and excess all around us and make us thinking about all the plastic floating in all the seas.

We can give messages and ask people  and  encourage them to many ideas for reducing our impact on the environment. We can put this work of trash art in a bottle  and send it like a “Message in the bottle”. 

 I think the call to action is urgent for the world.

I choose thos works of art because they are representativ.

Mehmet Ömür

Kompozisyon kuralları fotoğrafçılıkta sürekli duyduğumuz öğrenmeye çalıştığımız önemli kurallardır. Altın oran başta olmak üzere bize sürekli kompozisyon kurallarından bahsedilir. Ciltler dolusu kitaplar sunulur. Ufuk çizgisi, ritim, doku, perspektif gibi biçim öğeleri ve fon kullanımı, boşluklar, yaşam öğesi ve kritik an gibi içerik öğeleri anlatılır durulur. Hatta daha neler neler.

Aslında resim olsun, illüstrasyon veya fotoğraf olsun herhangi bir görüntüde renk, doku, denge, ritim, vurgu, hacim, form, oran, bütünlük, aydınlık-karanlık gibi özellikler ve ortak değerler vardır. Başlangıçta fotoğraf çekerken bunlara dikkat etmemiz öğretilir. Biz de fotoğrafı nasıl çekeceğimizi planlarken bu özellikleri düşünüp öyle çekiyoruz.  Oysa o fotoğrafa bakarken nedense o kadar düşünüp zaman harcamayız.

“Geleceğin cahilleri, alfabeyi sökemeyenler değil fotoğraf çekemeyenler olacak deniyor. Ama kendi fotoğraflarını okuyamayan fotoğrafçıyı da cahil saymak gerekmez mi?”

Walter Benjamin

Oysa fotoğrafın görsel dilini çözmeye çalışırsak fotoğraf bize diğer yüzünü yani anlatmak istediği şeyleri gösterecektir.

Fotoğrafın metin okumak gibi çok zengin başka bir yüzü daha vardır. Fotoğrafçının yapmak istediği de zaten budur. Fotoğrafçı bir derdini anlatmak istemektedir. Bizim de bu derdi anlamak gibi bir niyetimiz olmalıdır.

Fotoğrafçı izleyicinin dikkatini çekmek, duygularını uyandırmak için fotoğraftaki tüm unsurları oluşturmaya çalışır. Kadrajını, kompozisyonunu ayarlar.

Fotoğraf temelde gerçeği gösterdiğini iddia eder. Ama diğer taraftan fotoğrafçı da bize bir şey göstermeyi amaçlamaktadır. Bu ikisi bazen farklı alanlara kayıp çatışabilir.

Bir fotoğrafı okurken fotoğrafın gösterdiğinden(buna görsel dilde denotasyon denilir) çok fotoğrafçının yorumunu(buna da görsel dilde connotasyon denilir) çözmeye çalışırız.

Aslında fotoğrafların nasıl okunacağı ile ilgili kesin bir şey yoktur. Fotoğrafı okumaya hepimiz farklı yaklaşırız. Hepimizin fotoğrafı okuma konusunda dağarcığımızdaki bilgiler farklıdır.

Örneğin tarihi bir fotoğrafı okuyacağımız zaman fotoğrafın çekildiği dönemi biraz da olsa biliyor olmamız gerekir. Bu fotoğrafı çeken fotoğrafçının alt yapısını da biliyor olmamızın faydası vardır.

Diğer taraftan sosyal içerikli bir fotoğrafı okurken ve fotoğrafçının anlatmak istediklerini anlamaya çalışırken kullandığı tekniklerini de dikkate alarak okumanız gerekebilir.

Fotoğrafı okuyanlar, fotoğraflar ve fotoğrafçı ile ilgili çok değişik görüşler bildirebilirler, farklı yorumlar yapabilirler, bu normaldir. Diğer taraftan aynı fotoğrafa bakan bir kişi farklı zamanlarda fotoğrafı farklı olarak değerlendirip farklı anlamlar çıkarılabilir. 

Peki fotoğraflar nasıl okunur?

Bu konuda çok katı kurallar olmamakla birlikte bazı yol gösteren kurallar vardır. Bu kurallar temelde üç boyutlu hatta zamanı da işin içine katarsak dört boyutlu görüntüyü iki boyut üzerinde nasıl temsil edildiğini anlamaya yöneliktir. Görsel elemanları ve sembolleri nasıl yorumladığımız önemlidir. 

Amerikalı sanat eleştirmeni Terry Barrett fotoğraf okumada bize rehberlik edecek edecek kuralları şu şekilde bir formüle sokmuştur. Konu + Şekil veya form + Ortam/medium + Bağlam = İçerik’i oluşturur.

Konu + Şekil/form + Ortam/medium + Bağlam = İçerik

Şimdi bunları teker teker inceleyelim.

1- Konu

Fotoğrafı şu şekilde okumaya çalışabiliriz. Fotoğraf nerede çekilmiştir? Fotoğrafta kimler vardır? Neler vardır? Bunları beynimizde veya bir kağıt üzerinde alt alta bir listeleyebilir miyiz? Mantıklı bir şekilde nasıl sınıflandırabiliriz?

Fotoğraftaki insanlar, etkinlikler ve nesnelerle konular arasında bir ilişki var mıdır? Birbirlerine dokunuyorlar mı, birbirlerine bakıyorlar mı, konuda bir düzen mevcut mu, bunlar incelenir.

Fotoğrafa da bakarken kadrajın içinde neler olduğu inceleriz. Bu arada fotoğrafta olmayanları da düşünmek lazım. Bazı şeylerin kasıtlı olarak mı? bilinçli olarak mı? çerçeve dışında bırakılıp bırakılmadığını düşünmemiz gerekir. Fotoğrafçı fotoğrafta görülmeyen öğeyi acaba mecbur kaldığı için mi kadraj dışında bıraktı?

Örneğin yerdeki gölge arkasındaki büyük bir ağaç olduğunu gösterir ama belki bu ağacı kadraja sığdırmak mümkün değildir o nedenle o ağacı görememekteyiz. Bir başka fotoğrafta da çocuk yalnız başına top oynarken acaba sahiden yalnız mı oynuyor yoksa arkadaşı bilinçli bir şekilde kadraj dışı mı bırakıldı bunu anlamaya çalışabiliriz.

2-Şekil/Form

Fotoğrafta nasıl bir kompozisyon oluşturulmuştur?.

Fotoğraf doğası gereği bizi bir çerçeve içinde çalışmaya zorlar. Neleri dahil edip neleri hariç tutacağımıza karar vermek zorunda kalırız. Kadraj içine koymaya çalıştığımız ve önemsediğimiz objeler izleyici yönlendirir.

Kompozisyon teknikleri ve fotoğrafçının kompozisyon yaratma çabaları ve bu yolla anlatmak istediklerini gösterme teknikleri ise çok geniş bir konudur. Kompozisyon konusu başlı başına bir konudur ve yüzlerce kitap yazılmıştır.

Fotoğrafı okurken fotoğrafçının çerçeve içinde neyi vurgulamayı arzu ettiğini ve buna hangi teknikle yaklaştığına dikkat etmemiz gerekir.

Çerçeve içinde konunun yerleşimi, alan derinliği, odak kullanımı dikkatle incelenmelidir. Fotoğrafçı bir nesneyi vurgulayan ve başka bir nesneyi ise  vurgulamayan, flu bırakan bir odak uzaklığını kullanması anlamlı olabilir.

Bazen fotoğrafçı fotoğraf çekmeden önce bilinçli olarak öğeleri yerleştirebilir ve kurgu yapabilir. Bu daha çok natürmort, reklam çekimleri ve portre konularında geçerlidir. Başka durumlarda eğer sahneye düzenliyemiyorsa fotoğrafçı perspektif seçerek bu objeleri belirli bir şekilde görmemizi sağlayabilir.

Işık ve gölge de bir fotoğrafın içindeki nesnelerdir. Bu yüzden bir fotoğrafı okurken bu faktörleri de, yani ışık ve gölgeleri de dikkate almanız gerekir. Işık ve gölgeler nasıl ve nerelere düşürülmüş, nasıl şekillenmişlerdir? Bunlara dikkat etmek gerekir. Fotoğrafçı bunları kullanarak bir şeyler söylemek istemiş olabilir.  Bunlar bize fotoğraf ve hikayesi hakkında neler anlatmaya çalışıyor düşünmemiz gerekir. 

3-Medium/Malzeme

Fotoğrafı çekerken hangi malzemeler kullanıldı ve hangi işlemler yapıldı. Bir de bunlara bakalım. Sanat yapmak için kullanılan malzemeler ve süreçler farklı olabilirler. 

Kameranız dijital mi analog mu? Filmle fotoğraf çektiyseniz bunun formatı nedir? Banyosu nasıl yapılmıştır? Daha başka  bazı ayarlamalar yapılmış mıdır? 

Edit dediğimiz yani fotoğraf çektikten sonra yapılan ayarlama ve  müdahaleler nelerdir. Fotoğrafın sunumu da önemlidir.  Bir fine art fotoğraf kağıdına mı bastık yoksa internet üzerinde paylaşmak üzere hazırladık? Kağıdın boyu, türü ve çerçeveli olup olmaması fotoğrafın okumasında çok önemlidir. Çünkü yapılan tüm bu seçimler fotoğrafın ruhunu değiştirebilir.

Tarihi fotoğraflar doğal olarak siyah beyaz olacaktır ancak günümüzde fotoğrafları siyah beyaz çekmeye veya siyah beyaza döndürmeye hakkımız vardır. Sonuçta her şey fotoğrafçının seçimini ve fotoğrafının hikayesini anlatmak için tercihlerini gösteriyor. Bize düşen görev de bunları anlamaya çalışmak olmalıdır.

Yüksek ISO değerli, yani grenli mi çekildi yoksa çok ince grenli mi? Fotoğraf renkliyse renkler zenginleştirilmiş mi değiştirilmiş mi? Fotoğraf cep telefonuyla mı çekildi yoksa büyük format bir kamerayla mı çekildi? Bütün bunların bizim için bir önemi var mı yok mu? Bu konu da düşünülmelidir. Çünkü bu ayrıntıların hepsi önemlidir. Fotoğrafçı belli bir şeyi vurgulamak için balık gözü mü kullandı? Bunların hepsini ayrı ayrı  düşünerek değerlendirmek gerekir.

Fotoğrafçının tercihleri bize fotoğrafçının amacı hakkında bir şeyler bir takım fikirler veriyor mu?  Fotoğrafın çekildiği tarihi aşağı yukarı anlamaya çalışmak da bu fotoğrafı değerlendirmemiz açısından bize yardımcı olur.

4-Bağlam

Burada dikkat edeceğimiz şey fotoğrafın çekildiği koşulları incelemektir. Bağlam fotoğrafın çekildiği koşulların geniş bir şekilde ele alınmasını içerir. Burada fotoğrafın çekildiği yerin ve zamanın kültürünü de biliyor olmak gerekir.

Bir örnek vermek gerekirse önemli bir gıda maddesinin (mesela istakoz) 1800 lü yıllarda çok nadir bulunduğundan içinde istakoz olan bir natürmort fotoğrafı bir zenginlik ifadesidir oysa açlık krizi olan bir bölgede çekilmişse burada bir vicdansızlık söz konusudur. Bu gibi durumlar farklı yorumlar getirmemize neden olmalıdır.

Bir örnek vermek gerekirse babasının kucağında uyuyan bir çocuk bir hastane koridorunda bekliyorsa farklı, bir metro koltuğunda görüntü söz konusu ise farklı ve bir parkta çekilmişse farklı şekillerde değerlendirilebilecektir.

Bağlam konusunda bir savaş fotoğrafı okuması söz konusuysa burada da bağlam daha derin ve  kompleks bir konu haline gelir.

Savaş fotoğrafını çeken foto muhabiri yabancı bir foto muhabiri ise farklı veya yerel bir gazeteci ise başka türlü değerlendirilecektir. Çünkü iki gazetecinin farklı bakış açıları olduğunu biliyoruz ve buna göre okumamız gerekiyor. Aynı şekilde gizli çekilen bir fotoğrafın anlattığı hikaye basın kuruluşu için çekilen bir fotoğraftan farklı olacaktır.

Ortamı düşünürken, fotoğrafın nerede ve nasıl görüntülendiğini de düşünün. Aynı fotoğraf, bir galeriye asılmasına, bir dergide basılmasına veya kişisel bir web sitesinde görüntülenmesine bağlı olarak farklı yorumlara yol açabilir. Bir seyahat dergisinde veya çevre bilincini savunan bir  afişte görüntü olarak kullanılmışsa aynı fotoğrafı nasıl okursunuz? Fotoğraf tuval üzerine 6 metre genişliğinde basılmış, çerçevelenmiş ve bir sanat galerisine asılmışsa, okumanız farklı olur mu?

Bağlam ayrıca bir fotoğrafçının fotoğrafı çekerken niyetini de içerir. Niyet, kesin bir anlam göstergesi değildir, ancak bir fotoğrafta okunan şeye kesinlikle katkıda bulunur. Bir fotoğrafçının çalışması, o fotoğrafçının niyetinin ve bilinçli ilgisinin ötesindeki etkilerle de şekillendirilebilir. Richard Avedon, “Amerikanın Batısı” kitabının fotoğraflarını çektiğinde Amerikanın batısına yeni bir bakış sunmayı amaçlıyordu. Bununla birlikte, Avedon’ın Batı’daki işçi sınıfının sıkıntılarını ve ıstıraplarını gösteren fotoğrafları sömürü yapıyor diye eleştirildi çünkü Avedon’un bakış açısı ticari bir fotoğrafçı bakış açısıydı. Bu eleştiriler  okuma şeklinizi değiştiriyor mu? Avedon, Amerika projesine başlamadan önce önemli bir hastalık geçirmişti. Bu onun fotoğraflarını farklı okumamıza neden olur mu?

Bir fotoğrafın hikayesi, fotoğrafa bakan kişi tarafından da şekillendirilir. Görüntüleri kendi dünya görüş ve değerlerimiz açısından okuruz.  Buna benzer bir  şekilde, muhtemelen Ukrayna’daki çatışma fotoğraflarını Ukraynalı olanlardan farklı şekilde okurdunuz. Bu, belirli bakış açılarının diğerlerinden daha geçerli olduğunu ya da fotoğrafçının bakış açısının tek doğru görüş olduğunu göstermez. Edward Weston, çektiği yeşil biber natürmort fotoğraflarına cinsel anlam katmaya çalışanlara karşı çıkmıştı. Weston bu nesnenin olduğu gibi fotoğraflandığını iddia etti. Birçok kişinin Weston’ın biberlerinde cinsel özellikler  gördüğü gerçeği, fotoğrafa bakan kişinin de fotoğraf kadar önemli olduğunu gösteriyor. Peki, eğer Weston biberleriyle ilgili cinsel imge yaratmış olmayı istemediyse, bu o fotoğraf bakan  kişinin yanlış olduğu anlamına mı geliyor?

5-İçerik: Fotoğraf Ne Anlatıyor?

Bir fotoğrafın konusunu, biçimini, ortamını ve bağlamını birlikte değerlendirerek, bir fotoğrafın içeriği hakkında bazı sonuçlar çıkarabiliriz. Fotoğrafları inceleyerek kadraj içinde yer alan görseli kelimelerle ifade edebiliriz. Bir fotoğrafta sıklıkla anlam sezebiliriz, ancak bir fotoğrafı okumak için zaman ayırmak bize genellikle fotoğrafın kendisi ve fotoğrafın veya fotoğrafçının ifade ettiği şeyler hakkında daha fazla fikir verecektir. Fotoğraf okumayı öğrenmek fotoğraf çekmemize yardımcı olur. Görsel okuryazarlığın ne olduğunu anlamak, bir fotoğrafı değerlendirmek kadar fotoğraf çekmeyle de ilgilidir.

Bazı fotoğraflar karmaşa içerir ve bu fotoğrafların okunması zor olabilir. Görüntüdeki tüm ayrıntılar görülmeyebilir. Minor White, bir nesneyi olduğu gibi fotoğrafladığımız halde bir izleyicinin, bu nesneyi  başka bir şey gibi yorumlanabileceğini savundu. Alfred Stieglitz ise duygusal bir tepkiyi kışkırtmak amacıyla nesneleri fotoğrafladığımıza inanıyordu. Fotoğrafçının istediği veya izleyicinin üstlendiği analiz düzeyine bakılmaksızın, görsel okuryazarlıktaki becerilerin geliştirilmesi, bizi hem fotoğraf çekmede hem de fotoğraf okuma konusunda çok daha fazla geliştirecektir.

Özetlersek;

Fotoğrafa bakmak ile fotoğrafı okumak farklı eylemlerdir. Okuduğumuzda analiz ederiz, neden iyi bir fotoğraf olduğunu anlarız. Kompozisyonu analiz ederiz, çizgileri, eğrileri değerlendiririz. Gözümüzün dolaştığı yerleri düşünürüz.  Ana konu nedir, bu fotoğraf hoşumuza mı gidiyor yoksa beğenmedik mi? Nesini beğenmedik? Fotoğrafçı bu fotoğrafta benim görmediğim bir şeyi mi gördü? Fonda, orta ve ön planlarda neler oluyor? Öğeler üst üste mi binmiş yoksa belirli bir düzende mi duruyor?

Fotoğrafa bakan kişi olarak aktif olmalı, analiz edip daha sonra değerlendirme yapmalıyız. Bunu sinemada film izlerken de yapmalıyız. Filmi sadece izlememeli inceleyip yorumlamalıyız. Eric Kim adlı fotoğrafçı film izlerken ekran kaydı alıp o kayıt üzerinde çalışıyor. Görüntü nasıl oluşmuş bunun üzerinde düşünüyor. Bir fotoğraf kitabına bakarken de bunu yapabiliriz. Beğendiğiniz fotoğrafı okumaya çalışmalıyız. Neden beğendik, teknik açıdan neler var düşünmeliyiz.  Kompozisyonuna bakıp çizgileri, aydınlık- karanlığı, renk paletini ve renk kontrastını değerlendirmeliyiz. Derinlik ve katman varmı? Bunları anlamaya çalışmak bize yarar, fotoğrafçılığımız gelişir.

Fotoğraf konusunda üretici mi olmak istiyoruz yoksa tüketici mi bunu düşünmeliyiz. Yeni bir fotoğraf makinesi yerine 2-3 fotoğraf kitabı almalıyız diye düşünüyorum. İyi fotoğrafları inceleyip, kendi fotoğraflarımızı da incelemeliyiz. Neyi iyi yapmışsınız, neyi kötü yapmışsınız anlamaya çalışmalıyız. Özetle fotoğraf çekelim, başlangıçta fotoğrafçı gözümüz gelişene dek çok fotoğraf çekelim, çok fotoğrafa bakalım. Fotoğraflara bakalım, filmleri izleyelim. Fotoğrafçı gözümüzü oluşturalım. Görsel dili, lisanı öğrenelim. Hepsi budur.