İyi fotoğrafı güzel fotoğraftan ayıran nedir? Bu sorunun cevabını epeydir arıyordum. ‘Buldun mu?’ derseniz, cevabım muallak olur, okuyun göreceksiniz. ‘İyi fotoğraf nedir?’ sorusu belki de ateşle oynamak… Hangi fotoğraf kötüdür, kime göre kötüdür? Estetik, teknik, bilimsel kurallar nereye kadar işler? Yıllar içinde oluşan ve kabul gören bazı kavramları sayalım.

İyi bir fotoğraf;
1.Yaşam dolu olmalıdır
2.İnsanlar güler yüzlü çıkmalıdır
3.Bir duyguyu vermelidir
4.Uyumlu olmalıdır
5.Gerçekliği sorgulamalıdır
6.Karar anı denilen ‘o an’ ortaya konmalıdır
7.Belirli bir zaman dilimini bize anımsatmalıdır
8.Şiirsel özellik taşımalıdır
9.Gizli gerçeği gösteren belge olmalıdır
10.Dibinde illaki bir gerçeklik olmalıdır.

Günümüzde fotoğrafın ucuzlayıp milyarlarca insanın kolayca kullanabildiği bir araç haline gelmesinden sonra, herkesin de kendine göre “iyi fotoğrafı” olmaya başladı ve herkes kendine göre yorum getirir oldu. Biz herkesin görüşünü kendine bırakıp, daha çok fotoğraf üzerine yazıp çizen, yorum yapan, felsefesine girmiş kişilerin düşünceleri üzerinden ilerleyelim.

Birçoğumuz için iyi fotoğrafın, herkesin bildiği bir yeri teknik olarak ve mükemmel olarak gösteren fotoğraf olduğu açıktır. Aynı yağlı boya tablo gibi. Ama ‘iyi fotoğraf’ yağlı boya tabloyu taklit eden fotoğraf değildir. Bazıları için iyi fotoğraf:

1.Net
2.Renkleri güzel çıkmış
3.Güzel ışık düşmüş
4.İnsancıl, medeni
5.İyi bilinen bir yerde, herkesin birbirini tanıdığı, daha çok aile ve seyahat fotoğraflarıdır.

Sanat galerilerine göre satılan fotoğraf ‘iyi fotoğraf’tır,  yani para veren fotoğrafsever veya koleksiyoner karar vermiştir ‘iyi fotoğrafın’ ne olduğuna.

Toplum için ‘iyi fotoğraf’, bilinen bir yerde bildik simaların görüldüğü, üzerinde fotoğraf dışında da konuşulabilen şeyleri olan fotoğraftır. Karmaşık, bulanık, karanlık, gölge düşmüş, kötü düşünceler doğuran fotoğraflar ise genel olarak ‘kötü fotoğraf’ kapsamında ele alınır.
En çok satan fotoğraf kitaplarına bakarsak, yukarıda saydığımız özellikleri içeren eserler öne çıkmaktadır. Yani güzel turistik yer, şarkıcı, artist vs. fotoğraf kitapları. Oysa bugün için artık anlaşılan güncel fotoğraf veya kavramsal fotoğraf denildiğinde ‘iyi fotoğraf kavramı’ yok olmuyor, ama yerini iyi fotoğraf sanatçısına bırakıyor. Şöyle ki iyi fotoğraftan çok, iyi fotoğraflar çeken fotoğrafçının yarattıkları bizi ilgilendirmeye başlıyor.

Bugün bazen politik bir fotoğraf ‘iyi fotoğraf’ kapsamına girebiliyor. Artık fotoğraf beyinde oluşuyor, ortaya çıkan görsel malzeme ise beyinde oluşan bu düşüncenin sonucu… Ancak bu sonuçtan doğan bir fotoğraf  ‘iyi’ olmuş, ‘kötü’ olmuş ne gam.

Fotoğrafla yakından ilgilenenler arasında bir sondaj yaparsanız görsel malzemenin, görüntünün, fotoğrafın gizemli dünyasına biraz daha fazla girer, ‘iyi’ fotoğrafın ne olduğunu belki kavrayabiliriz.

Portre, röportaj, nü, natürmort, manzara, vahşi doğa, kuş fotoğrafı gibi değişik fotoğraflar kategorilerine göre farklı değerlendirilmelere tabi tutulur. Bir kuş fotoğrafı net, yeterince büyük, renkli, güzel bir fonda iyi fotoğrafken; bir natürmort şekil ve lekelerin dengede olduğu bir fotoğraf olmalıdır. Bazen tek bir amaç için iyi olabilen fotoğraf, örneğin bir moda fotoğrafı, bazen başka bakış açılarından da iyi bulunabilir, başka alanlarda da görülmeye başlanabilir, işte o zaman bu fotoğraf zirveye tırmanmış çok ‘iyi’ bir fotoğraf olmuştur, yani bir amaca hizmet eden bir fotoğraf bu amacın dışında da iyi ise işte o zaman gerçekten ‘iyi’ fotoğraftır. Kendi alanları dışında da beğeni toplayan fotoğraflar sanat fotoğraflarıdır. Ancak karıştırmamak gerek; bazen ticari değeri olmayan her fotoğraf sanat fotoğrafı sanılıyor. Günümüzde herkes fotoğraf çekiyor ve hepimizin beğenmesini bekliyor. Satılmasını, sergi açılmasını, yayınlanmasını istiyor. Oysa ‘iyi’ fotoğraf henüz tam olarak tanımlanamamaktadır.

Kendi başına ‘iyi’ olarak görülmeyen bir fotoğraf, baskı boyutu ve birkaç başka fotoğrafla bir seri oluşturduğunda birden ‘iyi’ fotoğraf olup çıkabilir. Güncel fotoğrafta bu çok önemli bir kavram. Tutarlılık gösteren bir seri ve bir portfolyo iyi fotoğraf adına artık olmazsa olmazlar arasına girmektedir.

Uzun süre iyi fotoğraf; fotoğrafı çeken kişinin ışığa hakimiyetinin, ani karar verme yeteneğinin ve kurgu yapma özelliğinin diğerlerinden fazla olması ile ilgiliydi. Bugün bu kavramlar biraz karıştı. Önce ilk baştaki dokümanter olma görevini terk edip, Alfred Stieglitz marifetiyle burnunu sanat alanına soktu. İşte bundan sonra fotoğraflar sadece fotoğraf kriterleri ile değil genel sanat estetiği kriterleri ile değerlendirilmeye başladılar. Yeni fotoğraf makineleri çıktı mertlik bozuldu. Bu makinalar saniyede 8-9 kare çekebiliyor. Işık ölçümünü yüzlerce noktadan alabiliyor. Eskilerin alın teri döken zanaatkar fotoğrafçıları artık yok. Yapılan hatalar bile fotoşopta birkaç tıklama ile düzeltilebiliyor. Artık esas ‘iyi’ fotoğrafı beyin-göz-el ekseninde aramak gerekiyor. Entellektüel yapı ‘iyi’ fotoğrafı çıkarmakla kalmıyor kitap baskısı, baskı kalitesi ve formatı sergilenme özellikleri, serilerdeki uyumla birleştiğinde ‘iyi’ fotoğraf olarak taçlanıyor. Bazen ilk bakışta sevmediğimiz bir fotoğraf daha sonraları favorimiz olabiliyor.

Güzel fotoğraf çekiyor olmak ‘iyi’ fotoğraf seçme yeteneği ile birlikte bulunmuyorsa bir işe yaramaz. Biz iyi fotoğrafçıların kötü fotoğraflarını hiçbir zaman görmüyoruz. Ara Güler’in “bozuk” fotoğraflarından yaptığı sergi istisna tabii ki.

İki yıl önce bir fotoğraf dergisi 8.000 fotoğrafı üç farklı jüriye değerlendirtti. Birinci jüri Canon, Nikon, Pentax ve Sony’nin temsilcileriydi. İkinci jüri dört değişik derginin fotoğraf editörlerinden, üçüncü jüri ise tanınmış dört ünlü fotoğraf sanatçısından oluşuyordu.

Üç jüri de 12’şer fotoğraf seçti. Üç listede 12’şer farklı fotoğraf seçmişlerdi. Sadece 3 fotoğraf iki listede ortaktı.
Bu sonuç nasıl değerlendirilebilir? İyi fotoğrafı değerlendiren seçimlerde rol oynayan faktörler nelerdir? Marka temsilcileri daha çok manzara ve güzel ışık alan fotoğrafları ön plana çıkartmışlar, fotoğraf sanatçılarının seçimi ise daha çok şaşırtan, kompleks fotoğraflara yönelik olmuştu. Basın jürisi daha çok röportajlarda gördüğümüz, insanın öne çıktığı fotoğrafları seçmişti. Sonuçta üç yaklaşım ortaya çıkmıştı.

1.Estetik değerleri olan fotoğraflar
2.Konuşan fotoğraflar
3.Şaşırtan, daha önce hiç görülmemiş fotoğraflar.

Jüriler fotoğrafların hangi makineyle çekilmiş olmasına önem vermemişlerdi. Bir iPhone fotoğrafı da seçilen fotoğraflar arasına girmeyi başarmıştı. Fotoşopta yaratılmış fotoğraflar yarışmaya katılmalarına rağmen hiçbiri dereceye girememişti. 8.000 fotoğrafın çoğunluğunun hayvan fotoğrafı olmasına rağmen, sadece bir tanesi seçilenler listesinde yer almıştı. Fotoğraftan anlayanların gün batımı ve hayvan fotoğrafı görmekten bıktıkları anlaşılıyor. Sokak fotoğrafçılığının giderek gözden düştüğü görüldü. Bunda telif hakları rol oynamış olabilir. Bu yarışmada iyi fotoğrafların kaliteli baskılarla daha da değer kazandığı anlaşıldı.

21’inci yüzyılda, 20’inci yüzyıla göre en önemli farklılık fotoğrafçının teknik açıdan üstünlüğünden çok sübjektif değerlere verdiği önem olarak ortaya çıkmaktadır. 21’inci yüzyıl fotoğrafçılığı öyle bir yere geldi ki ‘iyi ’fotoğraf bile maalesef bilgisayar programı ile değerlendirebiliyor. Acquine.alipr.com web sitesi örneğin. 56 değişik kritere göre fotoğraflarımızı değerlendiren site, sıradan bir fotoğrafınıza düzgün puan verirken ustaların sevilen, dünyada milyonlar satmış ünlü fotoğrafları daha düşük puan alabiliyor. Bu sitenin uğradığı kritikler nedeniyle yakın zaman önce bir süreliğine çalışmalarına ara verdiği anlaşılıyor.

İyi fotoğraf için kim ne düşünüyor?

Bibliothèque Nationale de France’ın fotoğraf sorumlusu Anne Biroleau: ‘Retorik üçlemeye yaslanırım: ethos/logos/pathos. Fotoğrafçının niyeti, fotoğrafa çekerken verdiği önem ve bakanın üzerinde bıraktığı güçlü etki (Barthes buna punctum der.)

Bu konuyu incelerken içimizi sıkan bir sonuç ortaya çıkıyor. ‘İyi’ fotoğraf ‘güzel’ fotoğraf değildir.
Olivier Culmann (Tendance Floue üyesi): Bana gördüğümden farklı bir şey gösteren fotoğraf iyi fotoğraftır. Beni düşünmeye sevk eder. Moda fotoğraflardan uzak, zamana karşı direnen fotoğraf iyidir.
Özetle tek bir ‘iyi’ fotoğraftan bahsedilemez.
François Hebel (Reucontres d’Arles sanat direktörü): 30 senedir ‘iyi’ fotoğrafı arıyorum. Yeni sürprizler hep yolumu kaybetmeme neden oluyor.
Patrick Le Bescont (Editör): İyi fotoğraf sübjektiftir. Herkes için tek bir ‘iyi’ fotoğraf olabilir mi? İyi ki de olamaz. İyi fotoğraf kişisel ve duygusaldır, hoşuma giden ve bende heyecan yaratan fotoğraftır.
Alain Pariet (Galeri sahibi): İyi fotoğraf satılan fotoğraftır.
Gabriel Bauret (Sergi düzenleyicisi): Bazıları için ‘iyi’ fotoğraf bazıları için ‘kötü’ olabilir.
İyi fotoğraf nedir sorusu iyi bir soru değildir temelde. Soru soruyu açar. Bana göre iyi fotoğraf arkasında duran fotoğrafçı ile ilgilidir. Bir fotoğrafçı başka yollarla söyleyemediğini fotoğraflarla anlatabilmiş midir? Tabii bu şeklen de iyi sonuçlanmış olmalıdır. Anlam yoğunluğu ile şekillerdeki kalite arasındaki uyum iyi fotoğrafın ana kriteri olmalıdır.
Claudine Doury (Agence Vu fotoğrafçısı): İyi fotoğraf Mona Lisa gibi gizemli, bizi hep sorgulatan bir fotoğraftır.
İzis (1911-1980 Ünlü hümanist Fransız fotoğrafçı. (Bakınız): İyi fotoğraf öyle bir fotoğraftır ki amatör fotoğrafçı karşısında durduğunda ‘Orada olsaydım bunu ben de çekerdim’ der.

Sergio Larrain (Magnum fotoğrafçısı): ‘İyi’ fotoğraf size verilmiş o anda kadrajı yapabilme oyunudur.
Didier Brousse (Camera Obscura galerisi): İyi fotoğrafın üç özelliği olmalı, kişilik, ifade gücü, süreklilik.
Marion Hislen (Fnac fotoğraf direktörü): Uzman bir göze sahip kişinin bile ruhuna ve kalbine hitap etmesini bilen bir fotoğraf ‘iyi’ fotoğraftır. Kanepenin arkasındaki duvara asmak isteyeceğim fotoğraf iyi fotoğraftır.
Brassai (1899-1984 Fotoğrafçı, ressam, yazar): Bana göre iyi fotoğrafın tek kriteri var: unutulmaz olması Stephane Duray (Agence Vu fotoğrafçısı): Bana göre ‘iyi’ fotoğraf yetersiz bir ifade. Sihirli, fotoğraf veya esrarengiz fotoğraftan bahsedilmeli.
Klavdij Sluban ( Fotoğrafçı): İyi fotoğraf, uyumlu fotoğraftır.