Tüm fotoğrafseverlere sesleniyor; Gençliğin Festivali “Circulation(s)”

Mehmet Ömür

Koronavirüs günlerinde WhatsApp’tan ve tüm diğer iletişim kanallarından hayatımızda hiç olmadığı kadar çok sayıda bağlantı alıyoruz. Bu bağlantılar bizi sanal ortamda dünyada bedave kitap okumaya, sergi gezmeye ve opera izlemeye davet ediyor.

Ben bugün sizi fotoğraf dünyasında kendini ispatlamış “Circulations” yani “Dolaşım adlı festivali gezmeye götüreceğim. Açıldığının ertesi gün sokağa çıkma nedeniyle kapanan bu talihsiz sergiyi zaten başka türlü gezebilmek mümkün değil.

Bu festival Avrupalı gençlerin festivali. Gençlerin ne kadar kararlı olduğunu anlamış bir festival. Gençler kendilerine yapılan eleştirilerin aksine sorumlu ve biz erişkin ve yaşlıların çelişkilerin omuzlarında taşıyorlar.

Festival her zaman görüş farklılıklarını ve çatışmaları bünyesinin merkezinde tutuyor ve seyircilerine Avrupa fotoğrafındaki çağdaş yaklaşımları sunuyor.

Bu yıl festivale 45 yeni sanatçı seçildi. 16 ülkeden gelen bu Fotoğrafçıların 300 fotoğrafı/eseri sergileniyor.

Avrupa’da Brexit ve ulusalcı hareketlerin yükseldiği şu dönemde “Circulations” festivali bu fotoğrafçıların birbirlerine sarılmalarına ve katkıda bulunmalarına yardımcı oluyor. En azından sanat projeleri aracılığı ile Avrupalılıklarını yaşamaya devam ediyorlar.

Bir çok fotoğraf şirketinin sponsor olduğu bu festivalin temellerini bundan on yıl önce bir grup kadının kurduğu “Fetart “adlı dernek attı.

Bu kadınlar amaç olarak Avrupa’da yaşayan genç fotoğrafçıların önünlerini açmayı kendine düstur edinmişlerdi vehalen de aynı yolda ilerliyorlar.

Festival alanı olarak kendilerine “#104” adı verilen binayı buluyorlar. Bu bina 150 yıllık bir bina cenaze işleri merkezi olarak kullanılmış ama son zamanlarda belediye buradan çıkıyor ve kültür sana sanat işlerine devrediyor. Republique meydanı kadar büyük yani neredeyse 2000 metre² alana yayılan bu mekanda bugüne kadar 300.000 ziyaretçinin gezdiği “Circulations” sergileri yapılmış. Festival bu yıl 14 Mart‘ta açılışını yaptı . 15 Mayıs’a kadar devam etmesi planlanmıştı ama 15 Mart‘ta Paris’te sokağa çıkma yasa ilan edildi ve sergi açılışının ertesi gün kapatıldı. Ben bu önemli festivali gezebilen şanlı kişiler arasındaydım. Hala hasta olmadığıma göre o gece festivale Covid-19 muhtemelen uğramamıştı.

5 bölümde en sevdiğim 10-15 kadar eseri, bazı projeleri, fotoğrafları gösterecek ve hikayelerini anlatmaya çalışacağım.

Bu yıl festivali tek bir küratör Audrey Hoareau’ya emanet etmişler. Festivalde 42 proje var. Ayrıca çeşitli workshoplar, konferanslar ve sürprizler var diyemiyorum ancak vardı diyebilirim çünkü maalesef gerçekleşemeyecekler. Sergi beş bölümde demiştik eserlerin tutarlılık içinde olmaları ve birbirleriyle daha iyi etkileşime girmeleri için bu beş grup belirlenmiş ve metinlerle de izleyicinin daha rahat takip edebilme sağlanmış.

Konular daha çok sosyal adaletsizlik, gelecekle ilgili sorun ve kaygılarla ilişki.

Bu kaygılar bugün daha da şiddetlenmiş durumda. Karmaşık kimlik sorunları da festivale dahil. Kullanılan malzemenin yani kısaca fotoğrafın doğasına dair deneysel çalışmalara da burada yer verilmiş. Doğrusu ben bunu takdirle karşıladım. Fotoğrafı bugünkü statik durumdan kurtarabilecek güzel ve önemli bir insiyatif.

Festivale 1955 yılında kurulan Person Projects Galerisi misafir galeri olarak katılıyor.

1995 yılında Helsinki’de kurulan “Person Projects” galerisi (eski adıyla Taik Persons) 2005 yılında Berlin’e taşındı. Galeri, seçilmiş ve gelişmekte olan bir grup sanatçıyı temsil ediyor. Bu galeri fotoğrafın çeşitli uygulamalarına, kavramsal sanata özel ilgi gösteriyor. Helsinki Okulunu oluşturan seçilmiş sanatçıların galerisi olarak kabul ediliyor. Galeri, uluslararası sanat fuarlarına katılıyor ve sanatçılarını dünyanın çeşitli müzelerde sergiyor. Galeri ayrıca çeşitli sanat kitabları yayınlıyor.

Festival her yıl bir misafir fotoğraf okulu ağırlıyor.

Bu yıl Prag’daki FAMU okulu fotoğraf departmanında 2 sanatçı ile geldi. FAMU, 1975 de kurulmuş ve dünyanın en eski beşinci fotoğraf okuludur. Eğitiminin temelinde klasik fotoğraf teknikleri ile dijital ve multimedya teknikleri bir araya getirmesi yatar. Bu okul öğrencilerine sadece fotoğrafçılık teknikleri değil aynı zamanda yeni dünya ile ilgili eleştirel düşünmeyi ve felsefi yaklaşımları da öğretmektedir.

GÖRÜLMEYENLER

Bu bölümde bireysel seferberlikten kollektif aktivizme, vatandaş eyleminden politik konuşmaya kadar birçok proje, çağdaş fotoğrafçılığın değerlerine tanıklık ediyor.

Bazı sanatçılar için bu işlev öncelikli oluyor. Fotoğrafı bir amaç uğruna kullanıyorlar . Bu sayede fotoğraf bilinmeyeni ortaya çıkartan, eşitsizlikleri vurgulayan, ayrımcılıkları vurgulayan için bir ses haline dönüşüyor. Burada fotoğraflar gazetecilik alanına girmeden, gerçeği gösteren ve yorumlayan bir araç haline geliyor.

Sonuçta, tek başına bir görüntü fazla bir şey söylemez ancak hikayesi ve diğer fotoğraflarla bir arada projenin gücünü ve etkisini on kat arttırır. Bu bölümde temel olan, günümüzün bazı sorunlarına girmek ve onları görünür kılmaktır. Buraya iki sanatçı taşıdık. İspanyol Joan Alvado’nun “The last man on earth” adlı projesi ve Fransız Maxime Franch’ın “Les invisibles” adlı serisi ilgimizi çekti. Birincisinde km karede 7 kişi ile Avrupanın en az insanının yaşadığı bölge anlatılıyor. İkincisinde ise Fransadaki 143000 evsizin yok oluş hikayesine ışık tutuluyor.

Juan Alvado Maxime Franch

YARININ DÜNYASI

Fotoğrafçılık tüm zamanları kaydeder, ancak biz ona daha çok geçmişi ve nostaljiyi uygun görürüz. Oysa bu bölümde proje veren sanatçılar için gelecek şüphesiz daha çok heyecan vericidir. Geleceğe yaptıkları yolculuklarından biraz sağduyulu ama biraz da rahatsız edici fotoğraflarla geri dönüyorlar. Dünyanın durumu ve hepimizin sorumlu olduğu sorunlar göz önüne alındığında, endişelenmemek olası değildir.. Sanat her zaman insanların çılgınlıklarının karşısında en etkili önlemlerden biri olmuştur. Hele Coronavirüsün kol gezdiği şu günlerde bu durum çok daha anlam kazanıyor.

İster durum tesbiti olsun ister kurgu olsun, eğer sanatçılar kendilerini bu konuları aydınlatmaya adıyorlarsa, her şeyden önce bu bizi vicdanlarımızla başbaşa bırakmak ve gelecekte çocuklarımıza ne bırakacağız? sorunu sordurtmak içindir.

Rusyadan Eugene Martikainen’in “Doesn’t Look Like Anything to Me” serisiyle ve Finlandiyadan Maija Tammi White Rabbit Fever” adlı çalışmasıyla dikkatimizi çekti. Birincisi bilim dünyasından gelen görüntülerin dijitalleşmesi ve program distrosiyonlarıyla insan algılamasının dışına çıkmaya başladığını vurguluyor. Diğeri ise başlangıcı olan herşeyin bir sonu da olduğunu anlatmaya çalışıyor.

Eugene Martikainen

Maija Tammi

AŞIRILIK

Biliyoruz, dünyanın görüntüye doyduğu bir dönemi yaşıyoruz. Yine de, mantıksız bir şekilde, dünyayı gereksiz fotoğraflarla doldurmaya internetin karanlığında kaybolan görseller biriktirmeye devam ediyoruz.

Sistemimizin dönüşüme uğruyor. Bu sistem içinde görüntü konusunu irdelememek mümkün değil. Burada üzerinde durulması gereken 2 nokta internet ve sosyal ağlar. Programlar ve veri tabanlarında boğulan bilgisayarlar artık bizi bizden iyi tanıyor. Arzularımızı, zevklerimizi ve kararlarımızı kontrol etme hakkına elimizden almış durumda.

Yayınlanan tüm görüntüler erişilebilir ve aranabilir durumda ve fotoğrafçılık bundan rahatsız oluyor. Fotoğrafların artık tek sahibi yok ve görüntüler herkesin malı oluyor. Kişisel arşivlerimiz evrensel hale geldi ve umuma açıldı diye kabul ediliyor . Hayatımızın anlık görüntüleri ne kadar da birbirine benzemeye başlıyor. Getty images gibi görsel bankalarda bulamayacağınız görsel malzeme bize sanki yok gibi geliyor . Tarihin en iyi saklanan sırları ve fotoğrafları bile artık yaygın bir şekilde yayınlanıyor. İtalyan Chiara Caterina “The After image” serisiyle 10 yıldır topladığı slideları ve internetten topladığı görüntülerin birbirleriyle olan çapraşık ilişkisini ortaya koymuş. Bu iki görsel kitlesinin diyaloğu insanla makine arasındaki diyalogu çağrıştırıyor. Hollanda’dan Arjan Nooy &Anne Geene ise insanın beynini yitirebileceği güzellikte bir seri ve 400 sayfalık bir kitapla gelmişler. Kitabı hiç tereddüt etmeden alıp fotoğrafa dair düşüncelere daldım. İnsanı fotoğraf felsefesine zorlayan bu çalışmada U adlı fotoğrafçı hiç bir fotoğrafçının beceremediği kadar çok çeşitli konularda fotoğraf çekiyor ve çok değişik tarzlarda fotoğrafları bir araya getiriyor. Bu karakter Flaubert’in Buvard et Pecuchet adlı romanındaki karakterlere benzer. Türkçeye “Bilir bilmez” adıyla çevrilen ve Can yayınlarından çıkmıştır. Romanda yüzeysel bilgilerle kendilerini herşeyi bilen insanlar gibi gösteren, hiçbir şeye derinlemesine ilgi duymadıkları halde daldan dala atlayan ve bu yüzden sık sık rezil olan iki küçük bujuvanın komik hikâyesinin anlatıldığı bir romandır. Sanatçılar sanki bazı insanların da bu tarz fotoğraf çekmeye düşkün olduklarının farkına varmışlar gibi anlaşılıyor.

Chiara Caterina

Arjan Nooy &Anne Geene

KENDİNİ ARAMA

Fotoğrafçı çoğu bize dış dünyayı gösterir ama fotoğraf makinesinin fotoğrafçıya dönüp fotoğrafçının kendisini gösterebilme özelliği de vardır. Fotoğrafçı bugün derinlemesine araştırmalar yaparak, kendi köklerini, geçmişini, kültürünün sorguluyor. Aile içindeki bir gizem, çoğu zaman bu projelerin başlangıç noktasını oluşturur. Çocukluk ve gençlikle bağlantılı bazı hatıralar da buradaki gibi bazı fotoğraf serilerini ortaya çıkartmaktadır. Bu proje ve serileri ben merkezci çalışmalar olarak görmemeliyiz. Bunlar sanatçının hem kendisini hem de çevresini daha iyi anlayabilme yolunda attığı adımlarıdır.

Gerçek bir tutkuyla, sanatçı kişisel tarihinin bir bölümünü fotoğraflarla ortaya çıkartıyor. Duyarlı ve deneyimli sanatçı, fotoğrafçılığı içgörüleri için kullanıyor ve bunları bize sunuyor. Fransa’dan Nathalie Déposé “La Frontière” adı serisiyle bize İspanyadan göçen dedesinin Fransa’da bulduğu anneannesiyle olan hayat hikayesini anlatıyor. Aile fertlerinin fotoğraflarını toplayan sanatçı bulduğu fotoğraflardan herkesin farklı hikayeler çıkardığını vurgulayan başka bir öykü anlatmış. Tayland kökenli İtalyan fotoğrafçı Alba Zari ise hiç tanımadığı babasını kendi fotoğrafları üzerinden bulmanın yollarını aramış. The “Y” adlı çalışma insanı gerçekten duygulandırıyor. Hiç tanımadığı babasının izini sürerken onun esas babası olmadığını esas babasının Los Angeles’te evsiz barksız bir kişi olduğunu tesbit ediyor. Bunun üzerine kendi fizyonomisi üzerinden babasının üç boyutlu avatarını oluşturuyor. İlginç hem de çok ilginç.

Nathalie Déposé

Alba Zari

FOTOĞRAF ARAŞTIRMALARI

Artık fotoğraflar eskisi kadar duvara asılmıyor. Bu nedenle bazı fotoğrafçılar gözlerimizi karşıya sabitlemek yerine hareket ettirmeye çalışıyor.

Bu bölümde, fotoğrafçılığın ötesine geçmek isteyen fotoğrafçılara yer verdik. Bu sanatçılar geleneksel biçimde çalışmak istemiyorlar. Çalışmalarını başka boyuta taşımak, hiyerarşilerden, perspektif ve uzay kaygısından uzaklaştırmak isteyen fotoğrafçıların işleri bu bölümde görülebiliyor.

Yaratıcı sanatçılar, artık çalışmalarının formatını kendileri belirliyorlar ve bunu bize sunuyorlar. Biz kabul edelim veya etmeyelim bu işler sergide gözümüzün önündeler. Perspektif ve sergileme kaygılarının ön planda olduğu anlaşılıyor. Neredeyse mimari bir yaklaşım, objelerin birlikteliği, üstüste bindirme ve dekupaj teknikleri uygulanmış. Sanki burada çok daha fazla sanatsal kaygılarla yoğrulmuş ve neredeyse bir enstalasyona yakın işler ortaya çıkartılmış.

Bu deneysel çalışmaların her biri, sanki fotoğrafın duyusal karakterini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Burada fotoğrafın sanatsal yönü genişletiliyor ama sanatın fotoğrafik eserin yani fotoğrafın önüne çıkmasına izin verilmiyor.

Belçikalı Jeroen de Wandel “Amygdala” adlı çalışmasında (Amygdala tıp dilinde ve latince bademcik anlamına gelir) duygusal ve travmatik hatıraların beyindeki tam yerini göstermeye çalışmaktadır. Bazı anılar hafızamıza kazınırken bazıları yavaş yavaş yok olur giderler. Çifte pozlamalarla hafızamızın katmanlarına gönderme yapmış.

Finlandiyalı Niina Vatanen “Time Atlas” projesinde çeşitli kaynaklardan elde ettiği görsellerle ve sezgisel mantığını kullanarak çok ilginç ilişkileri yakalamış. Zaman algısı sorgulayan bir seri ortaya çıkartmış.

Jeroan de Wandel

Niina Vatanen

Ne yazık ki Corona virüsün aldığı binlerce canla birlikte bu festivalde hiç bir ziyaretçinin karşısına çıkamadan fotoğraf tarihine gömülüp gidecek. Karantinada kaldığımız bu günler bize evde macro fotoğraf veya obje fotoğrafçılığı ile ilgilenme, fotoğraf tarihini veya kütüphanemiz koyup yıllardır bakamadığımız fotoğraf kitaplarımızı inceleme fırsatı veriyor. Ama sonsuza kadar da sürmesini arzu etmeyiz. Biraz da dışarı çıkıp sokak fotoğrafçılığı veya manzara fotoğrafları çekmek ruhumuza iyi gelecektir. Umarım yaz mevsimine bu dileklerimi gerçekleştirebiliriz.