Yaşama veda eden önemli kişiler ardından anma yazısı yazmayı pek sevmem. Ölüm herkesi olduğu gibi beni de üzer. Fotoğraf  dünyası Christian Caujolle’un iki gün önce  20 Ekim 2025’te kaybetti. Kendisini iyi tanımadığım için, daha iyi tanımak amacı ile birza araştırdım. Bu fotoğraf insanının  vedası, Fransız fotoğraf dünyasında derin bir sessizlik bıraktı.  Çünkü Caujolle, hayatı boyunca fotoğrafı yalnızca bir meslek ya da sanatsal uğraş olarak görmedi; o, fotoğrafı bir Barthes düşünme biçimi, dünyaya açılan bir vicdan penceresi olarak yaşadı. Bu neden dolayı kendisini çok sevdim. Fotoğrafın sadece bana yeniden görmeyi değil düşünmeyi de biraz da olsa öğretmeyi de sağladığını düşünmüşümdür. Foucault’dan Barthes’a, Bourdieu’den Fotoğrafa 1953 doğumlu Caujolle, Saint-Cloud’daki École normale supérieure’de aldığı eğitimle Foucault, Barthes ve Bourdieu gibi düşünürlerin entelektüel dünyasında yaşama fırsatı buldu. Bu, onu yalnızca bir fotoğraf eleştirmeni değil, aynı zamanda bir görme filozofu haline getirdi. Barthes’in Camera Lucida’sında fotoğrafın “punctum” kavramıyla açtığı duygusal alan, Caujolle’un yaşamında kendine yer buldu; Foucault’nun bilgi-iktidar ilişkileri, onun fotoğrafın politik boyutunu kavramasını sağladı; Bourdieu’nün kültürel habitus düşüncesi (bu konuyu çok önemsediğimden, ona ayrı bir safya açmayı planlıyorum) ise fotoğrafı toplumsal bağlamdan koparmadan değerlendirmesine olanak sağladı. Libération Gazetesi ve Fotoğrafın Gazetecilikteki Devrimi Caujolle’un asıl devrimci adımı 1980’lerde Libération gazetesinde fotoğraf servisinin başına geçtiğinde oldu. Burada fotoğrafı, haberi süsleyen bir görsel olmaktan çıkarıp, olayların eşit söz hakkına sahip eleştirel tanıkları haline getirdi. Onun sayesinde fotoğraf bir gazete sayfasında artık sadece gösteren değil, aynı zamanda soran ve yargılayan bir unsurdu. Agence VU: Bir Mekân, Bir Düşünce 1986’da kurduğu Agence VU, aslında bir ajans olmanın ötesindeydi. Caujolle VU fotoğraf ajansını, fotoğrafı estetik bir nesne olmaktan çok etik bir tavır olarak ele almayı ve toplumsal bir diyalog alanı yaratmayı amaçlayan bir yapı olarak kurmayı planlamıştı. Paolo Pellegrin’den Antoine d’Agata’ya kadar pek çok isim, bu çatı altında sadece üslup dışında aynı zamanda sorumluluk da öğrendi. VU, bir anlamda “bakış atölyesi” olarak işlev gördü. Phnom Penh: Fotoğrafla Kültürlerarası Köprü Onun en etkili girişimi, Kamboçya’da kurduğu Photo Phnom Penh Festivali oldu. 2008’de başlayan bu yolculuk, Asya ile Avrupa arasında bir arşiv işlevi de gören  sanat köprüsü oldu.  Caujolle, fotoğrafın evrensel bir dil olduğuna inanıyordu; Phnom Penh’in genç fotoğrafçılarını dünyaya tanıtırken, aynı zamanda Batı’nın bakışını da sorgulamaya açtı. Kamboçya’da sergilenen işler, estetik olduğu kadar,  toplumsal hafızayı da ayakta tutumaya yarıyordu. Caujolle’un titizliği, çeşitliliğe olan inancı ve estetik açıklığı, bu festivalin küresel fotoğraf tartışmalarında özel bir yere yerleşmesini sağladı. Fotoğrafı Yaşayan Bir Dil Olarak Görmek Caujolle, Toulouse’daki Château d’Eau ve Sète’deki ImageSingulières gibi kurumlarla yaptığı işbirliklerine de  aynı bilinçle yaklaştı. Fotoğraf, yaşayan bir dil diye düşündü yaşamı boyunca. Geçmişle bugün, bireysel bakışla kolektif hafıza, estetikle etik arasındaki diyaloga yaşamı boyunca önem verdi. Onun eğitim anlayışı içinde  tekniğin yanında,   bakış etiği de vardı. Çünkü Caujolle için fotoğraf, dünyayı kaydetmekten öte bir şeydi; dünyayı yeniden düşünmekti. Caujolle’ün mirası.. Bugün Caujolle’ ardında  kurduğu bir çok  kurumlar ve kitaplar buraktı Ama onun asıl mirası, fotoğrafı bir düşünce aracı olarak görmeyi öğretmeye çalışmasıdır. Kendi fotoğraf yolculuğumda da bu çağrıyı hissediyorum. Fotoğrafın yalnızca estetik bir oyun değil, aynı zamanda vicdani bir sorumluluk olduğuna inanıyorum. Onun bıraktığı pusula, görünmeyeni görünür kılmayı, unutulanı hatırlatmayı, bakışı bir diyalog aracına dönüştürmeyi önerir bize. Christian Caujolle’un gidişi, şüphesiz büyük bir boşluk yarattı. Ama yetiştirdiğ öğrencileri onun bıraktığı bayrağı taşımaya devam edeceklerdir. Fotoğraf 200 yılına gireceği şu aylarda ölmeyeceğini tam tersinde sürekli değişik mecralardan akmaya devam edeceğini kanıtlamış durumdadır.  Fotoğraf, sadece ışığın kaydı değildir.  Hafızanın, bakışın ve vicdanın sürekli olduğunu bize hatırlatan önemli bir olgudur. Son Söz Christian Caujolle, ardında büyük kurumlar, festivaller ve kitaplar bıraktı. Ama asıl mirası, bize sordurmaya çalıştığı şu sorudur: “Fotoğraf yalnızca görmek midir, yoksa görmeyi yeniden öğrenmek mi?” Onun pusulası artık miras olarak bizim elimizde. Bize düşen, bu pusulayı kendi bakışımıza uyarlamak ve  dünyaya yeniden tekrar tekrar yeniden bakmaktır.

 

Christian Caujolle nous a quittés…
Je n’aime guère écrire des textes d’hommage après la disparition de figures importantes. La mort attriste tout le monde, et moi aussi. Le monde de la photographie a perdu Christian Caujolle il y a deux jours, le 20 octobre 2025. Ne le connaissant pas très bien, j’ai mené quelques recherches pour mieux le découvrir. Le départ de cet homme de l’image a laissé un profond silence dans la photographie française. Car, tout au long de sa vie, Christian Caujolle n’a jamais considéré la photographie comme un simple métier ou un loisir artistique ; il l’a vécue comme une manière de penser à la Barthes, une fenêtre de conscience ouverte sur le monde. C’est pour cela que je l’ai beaucoup aimé. J’ai toujours pensé que la photographie ne m’apprenait pas seulement à revoir, mais aussi — fût-ce un peu — à repenser.

De Foucault à Barthes, de Bourdieu à la photographie
Né en 1953, Christian Caujolle a étudié à l’École normale supérieure de Saint-Cloud, où il a eu la chance de vivre au cœur de l’univers intellectuel de penseurs tels que Foucault, Barthes et Bourdieu. Cela a fait de lui non seulement un critique de photographie, mais aussi un philosophe du regard. Le « punctum » que Barthes déploie dans La Chambre claire a trouvé sa place dans la vie de Christian Caujolle ; les rapports savoir-pouvoir chez Foucault lui ont permis d’embrasser la dimension politique de la photographie ; quant au concept de habitus culturel chez Bourdieu (sujet auquel je tiens beaucoup et auquel je compte consacrer une page à part), il lui a offert la possibilité d’évaluer la photographie sans la détacher de son contexte social.

Le journal Libération et la révolution de la photographie dans le journalisme
Le geste véritablement révolutionnaire de Christian Caujolle survient dans les années 1980, lorsqu’il prend la tête du service photo de Libération. Il y arrache la photographie à son rôle de simple ornement de l’information pour en faire un témoin critique, doté d’un droit de parole égal aux faits. Grâce à lui, sur la page du journal, la photo n’était plus seulement ce qui montre : elle questionnait, elle jugeait, elle prenait position.

Agence VU : un lieu, une pensée
Fondée en 1986, l’Agence VU fut bien plus qu’une agence. Christian Caujolle l’a conçue comme une structure visant à considérer la photographie moins comme un objet esthétique que comme une attitude éthique, et à créer un espace de dialogue social. De Paolo Pellegrin à Antoine d’Agata, beaucoup y ont appris non seulement un style, mais aussi une responsabilité. VU a, en un sens, fonctionné comme un « atelier du regard ».

Phnom Penh : un pont interculturel par la photographie
Son initiative la plus marquante a été le Photo Phnom Penh Festival, qu’il a fondé au Cambodge. Cette aventure, entamée en 2008, est devenue un pont artistique — faisant aussi office d’archive — entre l’Asie et l’Europe. Christian Caujolle croyait à l’universalité de la langue photographique ; en révélant au monde les jeunes photographes de Phnom Penh, il ouvrait du même coup à l’examen critique le regard occidental.

Les œuvres présentées au Cambodge ne relevaient pas seulement de l’esthétique ; elles soutenaient aussi la mémoire sociale. La rigueur de Christian Caujolle, sa foi dans la diversité et son ouverture esthétique ont permis à ce festival d’occuper une place singulière dans les débats photographiques mondiaux.

Voir la photographie comme une langue vivante
Christian Caujolle a abordé avec la même conscience ses collaborations avec des institutions comme le Château d’Eau à Toulouse et ImageSingulières à Sète. Pour lui, la photographie était une langue vivante. Tout au long de sa vie, il a accordé de l’importance au dialogue entre passé et présent, regard individuel et mémoire collective, esthétique et éthique.

Dans sa pédagogie, à la technique s’ajoutait une éthique du regard. Car, pour Christian Caujolle, la photographie n’était pas seulement un moyen d’enregistrer le monde ; c’était une manière de repenser le monde.

L’héritage de Caujolle…
Aujourd’hui, Christian Caujolle laisse derrière lui de nombreuses institutions et des livres. Mais son véritable héritage est d’avoir tenté de nous apprendre à considérer la photographie comme un instrument de pensée.

Dans mon propre cheminement photographique, j’entends cet appel. Je crois que la photographie n’est pas seulement un jeu esthétique, mais aussi une responsabilité de conscience. La boussole qu’il nous laisse propose de rendre visible l’invisible, de rappeler l’oublié, de transformer le regard en outil de dialogue.

Le départ de Christian Caujolle a, sans doute, créé un grand vide. Mais ses élèves continueront de porter le flambeau qu’il a laissé. Alors que la photographie s’apprête, dans ces mois, à entrer dans sa 200e année, elle a prouvé qu’elle ne mourrait pas ; bien au contraire, elle continuera de s’écouler par des canaux toujours renouvelés. La photographie n’est pas seulement l’inscription de la lumière : elle est ce phénomène qui nous rappelle la persistance de la mémoire, du regard et de la conscience.

Dernier mot
Christian Caujolle laisse de grandes institutions, des festivals et des livres. Mais son vrai legs, c’est la question qu’il nous pousse à nous poser :
« La photographie consiste-t-elle seulement à voir, ou à réapprendre à voir ? »

Sa boussole est désormais entre nos mains. À nous d’ajuster cette boussole à notre propre regard et de recommencer, encore et encore, à regarder le monde.